Szkandela
Informacje o eksponacie
Dział:
Typ eksponatu: przedmiot użytkowy
Autor: nieznany
Datowanie: XIX w.
Sposób i data nabycia: Dar Bogusławy i Jacka Skrzypczaków z Kielc, 2017 r.
Materiał, technika: wyrób rzemieślniczy, mosiądz z elementem drewna
Wymiary: ø nagrzewnicy: 30 cm, dł. uchwytu: 70 cm, głęb. 8 cm
Nr inwentarzowy: DSŻ/PJ/174
Opis:
Wśród setek różnorodnych przedmiotów, które składają się na wyposażenie dworku Żeromskich, kilka budzi szczególne zaciekawienie zwiedzających, bowiem dawno wyszły z użycia, zastąpione przez zupełnie inne wyroby, albo przestały być stosowane i mało kto zna dziś ich nazwy i przeznaczenie.
W pokoju pani Żeromskiej, tuż przy łóżku, na mosiężnym ozdobnym wieszaku, umieściliśmy przedmiot szczególnie chętnie używany zimą do wieczornego podgrzewania pościeli, gdy mróz i wiatr szalał w Dolinie Wilkowskiej, wdzierając się w każdą szczelinę domostwa. Ma kształt sporej mosiężnej patelni z pokrywą i długą drewnianą rączką. Wypełniano go rozgrzanymi kamieniami i po zamknięciu przesuwano między prześcieradłem i pierzyną.
W różnych regionach naszego kraju, w różnych domach miał rozmaite nazwy. Ta najbardziej oficjalna – szkandela – pochodząca od włoskiego słowa scaldare – ogrzewać, brzmiała jakoś obco i chętnie zastępowano ją nazwą grzejnóżka, ogrzewalka, grzejpierzynka, cieplarka; w poznańskiem mówiono termopraska (bo przy okazji prasowała prześcieradło), a w przeworskiem i jarosławskiem zwano ją… grzejpupą! Ogrzewalkę w znakomitym stanie zachowania otrzymaliśmy w 2017 roku od znanych kieleckich regionalistów Bogusławy i Jacka Skrzypczaków.
Literatura:
Kazimiera Zapałowa, artykuł Zapomniane przedmioty, zapomniane nazwy (w:) Z Dworku, teksty Kazimiery Zapałowej.